Fort Wilczy (Wolf Schanze)

Nazywany również od dowódcy twierdzy w 1807 roku Fortem Gneisenaua, a wcześniej także Fortem Grenadierów. Znajduje się w Parku Aleksandra Fredry przy ul. Fredry (teren amfiteatru).

Wojna napoleońska w 1807 roku zmusiła do ufortyfikowania wschodniego przedpola twierdzy. Nowy fort miał bronić dostępu do portu właśnie od wschodu. Fort Wilczy (Wolfsberg) zaprojektowany został przez mjr inż. Müllera na początku 1807 roku. Budowano go jeszcze w czasie, gdy Francuzi podchodzili pod Kołobrzeg. Projekt fortu zakładał realizację inwestycji na planie czteroramiennej gwiazdy. Ramiona jej miały mieć formę blokhauzów, gdzie każdy wyposażony miał być w trzy armaty. Maksymalna obsada fortu wynosiła 200 żołnierzy i 9 armat.

Z racji tego, że czas naglił, zrezygnowano z jednego blokhauzu od strony twierdzy. W jego miejsce zbudowano wejście do fortu w formie mostu stałego, barykadowanego tzw. hiszpańskim rycerzem - poziomą belką z zaostrzonymi kołkami. W końcu fort otrzymał formę lunety, czyli dzieła otwartego od tyłu. Szaniec otoczony był trzymetrowym wałem oraz suchym rowem z palisadą. Rów liczył 2,5 metra głębokości i 7 metrów szerokości. Oprócz tego fort otoczony był jeszcze trzema rzędami wilczych dołów.

Pierwsze ataki na Fort Wilczy obyły się 7 i 18 maja 1807 roku. Francuski gen. Loison podczas oblężenia, zamierzał zdobyć Kołobrzeg od wschodu. Na jego drodze stał nowo zbudowany fort. Loison próbował zdobyć go frontalnym atakiem (7 maja) – jednak bezskutecznie. Drugi atak (18 maja) przyniósł przejściowy sukces - atakujący zdobyli fort (jako pierwszy wdarł się do fortu Polak Sokołowski) lecz nie zdołali go utrzymać. Zawiedli w tym momencie Wirtemberczycy, którzy w najważniejszym momencie zaczęli strzelać do swoich towarzyszy broni - Włochów. Gen. Loison zdał sobie sprawę ze znikomej wartości swych wojsk. Postanowił zrezygnować z frontalnych ataków i zdobyć fort przez oblężenie. Kierownictwo nad pracami inżynieryjnymi prowadził generał brygady Chamberlhiac. 11 czerwca udało się fort zająć. Dwa razy - 14 i 16 czerwca - Prusacy próbowali go odbić. Fort w zaciętych walkach przechodził z rąk do rąk. Podczas walk oby dwie strony oskarżały się o łamanie praw wojny. Po pruskiej stronie najbardziej wyróżnił się batalion grenadierów, a po drugiej stronie pułk polski. W raporcie gen. Loison napisał: „Stanąłem na czele grenadierów i Polaków, aby pójść na fort. Grenadierzy zawahali się, ale dzielni Polacy dali im przykład i fort został odzyskany. To odzyskanie fortu zawdzięczamy artylerii i brawurze Polaków". W tych walkach poległ kpt. Karol W.E. Waldenfels - zastępca komendanta twierdzy.

W latach 30-tych XIX wieku fort poddano nieznacznej modernizacji. Przede wszystkim fosę wypełniono wodą. Tak Fort Wilczy (nazywany również od nazwiska komendanta twierdzy z 1807 roku Fortem Gneisenaua) dotrwał do 1872 roku, kiedy zapadła decyzja o likwidacji Twierdzy Kołobrzeg. W 1878 roku fort od armii zakupił magistrat, który pozostawił obiekt w postaci miejsca pamięci walk o miasto. Powstał tam symboliczny grób grenadierów Waldenfelsa i pomnik. Napis głosił: "Dzielnym grenadierom Waldenfelsa na pamiątkę. Wolfberg 1807".

Zmiany w tym obiekcie przeprowadzono dopiero po I wojnie światowej. W 1925 roku, fort został zamieniony na amfiteatr. Do jego budowy wykorzystano elementy militarne fortu (ściana frontowa). Do naszych czasów, od strony fosy w Parku Fredry, zachowały się kazamaty tego fortu z widocznym wejściem. Amfiteatr cieszył się dużym powodzeniem w okresie międzywojennym. Występował tu m.in. Heinrich George, grający rolę Joachima Nettelbecka - burmistrza miasta dowodzącego obroną cywilną w 1807 r. W roku 1925 przekształcono fort w amfiteatr.

W 1945 przekształcono go na silny punkt obrony (należał do 2 linii obronnej). Fort Wilczy został zdobyty przez żołnierzy 12 pp. Polacy zdobyli ten fort po raz trzeci w historii. Po wojnie, do połowy lat pięćdziesiątych fort - amfiteatr był niedostępny - znajdował się na terenach wojskowych.

W 1967 roku w Połczynie Zdroju odbył się Festiwal Muzyki i Piosenki Żołnierskiej. W listopadzie tego roku, zapadła decyzja o przeniesieniu tej imprezy do Kołobrzegu. Automatycznie wiązało się to z koniecznością przebudowy amfiteatru. Zadanie to zlecono architektowi Januszowi Kirszakowi. Do prac przystąpiono w kwietniu 1968 roku. Wykonano ścianę nośną, odciążającą 24-tonową konstrukcję dachu. Jak podaje Jerzy Patan w swojej arcyciekawej książce "Moje lata sześćdziesiąte", spawów było aż 7 kilometrów! Budowa obiektu trwała do czerwca. Ukończono ją na kilka dni przed rozpoczęciem Festiwalu Piosenki Żołnierskiej, który w Kołobrzegu odbywał się w dniach 3-7 lipca. Impreza miała również swoją część w Połczynie, ale ta w Kołobrzegu podobała się bardziej i od 1969 roku odbywała się już wyłącznie nad Parsętą. Nie odbyło się to bez kontrowersji. I choć władze utworzyły w Połczynie Festiwal Zespołów Artystycznych Wojska Polskiego, to obawiano się, że Kołobrzeg zabierze stamtąd i tę imprezę... Za Kołobrzegiem przemawiał nie tylko nowoczesny amfiteatr (w Połczynie występowano w parku zdrojowym), ale przede wszystkim historia miasta, walki o prastary piastowski gród i zaślubiny z morzem w marcu 1945 roku, co świetnie sprzedawało się propagandowo.

Festiwalowi Piosenki Żołnierskiej patronowało Ministerstwo Obrony Narodowej i Ministerstwo Kultury i Sztuki. Przy festiwalu akredytowały się najważniejsze polskie redakcje (jak pisze w swoich wspomnieniach Jerzy Patan, kto nie chciał przyjechać na wakacje do Kołobrzegu i to na koszt redakcji...). Tak rozpoczęła się świetność kołobrzeskiego amfiteatru, który stał się słynny na całą Polskę. Występowały tu największe gwiazdy polskiej estrady, zaczynając od Czerwono-Czarnych, przez Czesława Niemena do Maryli Rodowicz.

Ostatni remont, amfiteatr przeszedł w 2012 roku. Obecnie, obiekt słynie z odbywającego się tu co roku Festiwalu Sunrise. W 2019 roku planowane jest rozpoczęcie kolejnej inwestycji, związanej z przebudową tego obiektu.

Fort Wilczy. Rysunek Otto Rubowa.

Fort Wilczy. © Jerzy Patan

Plan Fortu Wilczego.

Plan Fortu Wilczego. © Urząd Miasta Kołobrzeg, H. Kroczyński.

Fort Wilczy na planie inwentaryzacyjnym twierdzy z II polowy XIX wieku. © Geheimes Staatsarchiv Preuβischer Kulturbesitz.
GStA PK, XI. HA Karten, Kriegsministerium, Festungspläne, A 71237.