Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 040/Org. z dnia 07 czerwca 1991 roku, a za nim rozkaz dowódcy MW nr 079 to początek utworzenia w Kołobrzegu 16 dywizjonu Kutrów Zwalczania Okrętów Podwodnych (16 dKZOP). Oprócz niego powstaje również Komenda Portu Wojennego Kołobrzeg (KPW Kołobrzeg). Obydwie jednostki nakazano sformować do dnia 31.08.1991 roku.

W sumie, KPW odradza się w naszym mieście po raz trzeci, tylko tym razem dla obsługi 16 dywizjonu. Pierwszy raz funkcjonowała zaraz po wojnie w latach 1946-1950 [JW 5074]. Drugi raz, sformowano ją na krótko w latach 60-tych [JW 1369] dla obsługi 32. dywizjonu Okrętów Pogranicza.

Wracając do interesujących nas czasów i jednostek, możemy stwierdzić, iż numer 16 nie jest przypadkowy. Bierze on swoją podstawę od 16 dywizjonu ścigaczy, który miał być sformowany w Kołobrzegu na czas „W” (1) na bazie Bałtyckiego dywizjonu Okrętów Pogranicza(2). Jednostki te miały za zadanie: poszukiwanie, śledzenie i zwalczanie okrętów podwodnych przeciwnika współpracując z 11 dywizjonem ścigaczy z Helu oraz ze śmigłowcami Mi-14PŁ z Darłowa. Swego czasu, kołobrzeska jednostka była najsilniejszym zespołem okrętów ZOP w polskiej MW.

Na wyposażeniu 16 dKZOP znalazło się 11 kutrów Zwalczania Okrętów Podwodnych projektu 918M – znane w NATO jako „Pilica”. Polskiej Marynarce Wojennej udało się zaprojektować serię okrętów o sporych możliwościach i niespotykanych na świecie rozwiązaniach. Kutry proj. 918 zaczęto produkować na przełomie 1972/73r w stoczni MW w Gdyni. Po zbudowaniu 5 sztuk przeprowadzono modernizację – stąd litera M przy kolejnych okrętach. Pierwsze pięć sztuk jako zwykłe kutry pościgowe pozostało ostatecznie po reformie w Straży Granicznej. Natomiast kolejne kutry już po modernizacji zasiliły 16. dywizjon – 5 sztuk z rozformowanej Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza i 6 sztuk z Bałtyckiego dywizjonu Okrętów Pogranicza.

16 dKZOP posiadał na stanie:
•    „KZOP-166” – wcielony do służby 23.04.1977 r.
•    „KZOP-167” – wcielony do służby 28.01.1978 r.
•    „KZOP-168” – wcielony do służby 28.01.1978 r.
•    „KZOP-169” – wcielony do służby 10.02.1979 r.
•    „KZOP-170” – wcielony do służby 07.08.1980 r.
•    „KZOP-171” – wcielony do służby 08.01.1982 r.
•    „KZOP-172” – wcielony do służby 07.05.1982 r.
•    „KZOP-173” – wcielony do służby 22.07.1982 r.
•    „KZOP-174” – wcielony do służby 22.09.1982 r.
•     „KZOP-175” – wcielony do służby 07.01.1983 r.
•    „KZOP-176” – wcielony do służby 24.02.1983 r.

KPW Kołobrzeg pełniła funkcję jedynej bazy morskiej na środkowym wybrzeżu, przystosowaną do zaopatrywania dywizjonu oraz innych jednostek Marynarki Wojennej. Przydzielono jej następujące pływające jednostki pomocnicze:
•    Barka paliwowa „B-3” - proj. BPZ-500A/MW, wcielona do służby 25.07.1988 r.
•    Kuter ratowniczy ORP „Zbyszko” (R-14) – proj. 5002, wcielony do służby 08.11.1991 r.
•    Kuter ratowniczy ORP „Maćko” (R-15) – proj. 5002, wcielony do służby 20.03.1992 r.
•    Holownik redowo-portowy „H-9” – proj. B820, wcielony do służby 27.06.1993 r.

KPW w swojej strukturze posiadała Grupę Ratownictwa, w którą wchodziły kurty R-14 i R-15. Grupa była w gotowości udzielenia pomocy na morzu, a poprzez zastosowanie szybkich łodzi motorowych również i w strefie brzegowej.

W dniach 20-28 czerwca 1993r „KZOP-166” uczestniczył w obchodach „Dni Morza” w Elblągu i jako pierwszy w historii okręt wojenny wpłynął do tego portu. W lipcu 1993 roku, również ten sam okręt uczestniczył w powitaniu w porcie Gdynia przybyłej na pokładzie jachtu „Dannebrog” królowej Danii, Małgorzaty II (3). Jednostki 16 DKZOP często uczestniczyły w różnego rodzaju manewrach i ćwiczeniach, niejednokrotnie z jednostkami państw NATO. M.in. w roku 1998 odbyły się ćwiczenia pod nazwą „Rekin `98” – kołobrzeskie okręty „KZOP-167”, „KZOP-170”, „KZOP-171” i „KZOP-172” miały w zadaniach zlokalizowanie dwóch okrętów podwodnych. W 1999 roku „KZOP-171”pod dowództwem kpt. mar. Jacka Klarkowskiego, został najlepszym okrętem bojowym 8. Flotylli Obrony Wybrzeża. W następnym roku ta sama jednostka, również uzyskała to wyróżnienie (4).

Podstawowym okrętem w kołobrzeskim porcie wojennym był kuter ZOP. Miał na celu wyszukiwanie, śledzenie i niszczenie okrętów podwodnych przeciwnika. Dzięki swojej konstrukcji i zanurzeniu liczącym 1,36 m mógł wpływać na płytkie wody przybrzeżne i czekać na dogodny czas ataku. Oprócz głównej funkcji, prowadził obserwację wzrokową w systemie obrony przeciwminowej. Przeprowadzał zwiad chemiczny i dozymetryczny, a także był przystosowany do przewozu i zabezpieczenia grup płetwonurków. Jednak najmniej znaną, a równie ciekawą funkcją, którą mógł wykonywać, to pozoracja radiolokacyjna. Mógł on brać w ćwiczeniach jako kuter-cel. Do tej funkcji montowano specjalny czteronożny maszt z dużymi sześcioma odbijaczami radiolokacyjnymi, dzięki którym kuter na ekranie radaru imitował większą jednostkę. Aby nie narażać załogi, trwały prace aby taki kuter-cel był zdalnie sterowany. Do tego zadania według jednej wersji przystosowano wszystkie jednostki proj. 918M. Inna zaś głosi, że tylko jeden okręt poddano tego typu przeróbkom. Wiadomo, że taki kuter/kutry(?) nosił oznaczenie proj. 918MT.

Kutry ZOP posiadały małą wyporność, co było dużym plusem - nie były łakomym kąskiem do łodzi podwodnych. Niestety był to też minus, ponieważ ich dzielność morska pozostawiała dużo do życzenia. Przy stanie morza 3 w skali Beauforta miały problemy z wyjściem z portu i operowaniem na Bałtyku. Zaczęto poważnie już wtedy (początek XXI w.) myśleć nad rozwojem sił ZOP w naszym kraju. Dało to niestety zielone światło do powolnego wycofywania kutrów ZOP z Marynarki Wojennej.

Pierwsze jednostki „KZOP-169”, „KZOP-173” i „KZOP-175” zdjęto ze stanu dywizjonu dnia 23.03.2005 r . Niecałe dwa miesiące później na „KZOP-166”, „KZOP-170”, „KZOP-172” i  „KZOP-176” opuszczono banderę. Najdłużej, bo do 31.03.2006 r. pozostawały w służbie ostatnie cztery kutry: „KZOP- 167”,  „KZOP-168”,  „KZOP-171” i „KZOP-174”.

Dywizjonem kolejno dowodzili:
•    kmdr ppor. Wiesław Pietrzkiewicz (1991-1996)
•    kmdr ppor. Bogusław Tchórzewski ( 1996-2004)
•    kmdr ppor. Arkadiusz Szczechowicz ( 2004 – 2006)
Ostatnimi dowódcami czasowo pełniącymi obowiązki w 16 dKZOP byli:
•    kmdr ppor. Mirosław Kapelańczyk
•    kpt. Rafał Grzybowski.

Rozkazem dowódcy MW nr PF-18/Org./N-1 z dnia 14 marca 2006r rozformowano 16 dKZOP w terminie do 31 lipca 2006r. Tym samym rozkazem rozformowano również KPW Kołobrzeg w terminie do 31.12.2006r. W 2009 roku Agencja Mienia Wojskowego sprzedała 16 jednostek: 11 kutrów ZOP, 2 okręty proj. 1241RE, 1 okręt proj. 776 i 1 jednostkę proj. 888 (5).

Jednak nie wszystkie jednostki dawnego 16 dKZOP opuściły port kołobrzeski. Pozostała jedna „KZOP-172” – po zdemilitaryzowaniu została kupiona przez cywilnego właściciela i już jako „Czsz-172” realizuje rejsy z turystami na redę portu.

Dane techniczne kutra proj. 918M:
•    Długość maksymalna: 28,85m
•    Szerokość maksymalna: 5,80m (bez odbojnic)
•    Wysokość: 27,0m
•    Zanurzenie: 1,36m
•    Wyporność normalna: 86,88t
•    Wyporność maksymalna: 93.03t
•    Prędkość maksymalna: 27,8 węzłów przy 1850 obr./min.
•    Prędkość ekonomiczna: 12 węzłów przy 800 obr./min.
•    Zasięg maksymalny przy prędkości ekonomicznej: 1250-1300 Mm
•    Zasięg maksymalny przy prędkości maksymalnej: 300 Mm
•    Liczba załogi: 19 osób czyli: 13 marynarzy: dwóch nawigatorów, artylerzysta, torpedysta, dwóch radiotelefonistów, dwóch sygnalistów, radarzysta, hydroakustyk, motorzysta, elektryk okrętowy i kucharz + 6 osób kadry (na „KZOP-171” i „KZOP-174” – okrętach grupowych było 7 osób kadry)
•    Niezależność kutra bez zawijania do portu: 5 dób

Napęd:
3 silniki wysokoprężne M50F6 o mocy nominalnej 1000 KM przy 1700 obr./min. i maksymalnej 1200 KM przy 1850 obr./min. każdy, czterosuwowe, 12-cylindrowe w układzie widlastym, napędzające 3 stałe, trzyskrzydłowe śruby napędowe.

Uzbrojenie:
•    Dwie wyrzutnie torped 533,4mm OTAM-53 dla  torped SET-53M (po jednej z każdej strony kadłuba)
•    Początkowo 1 dwulufowa armata  kalibru 25mm 2M-3M, zastąpiona w późniejszym okresie na 1 dwulufową armatę kalibru 23mm ZU-23-2M „Wróbel” ; zapas 2000 pocisków

Wyposażenie radiolokacyjne i obserwacji technicznej:
•    Początkowo stacja radiolokacyjna TRN-311, zamieniona później na SRN-301 [chociaż nastąpiły dalsze zmiany np. „KZOP-167” w 2001r otrzymał stację SRN-741],
•    Stacja hydrolokacyjna o zmiennej głębokości holowania  MG-329M – opuszczana przez rufową ramę wypadową z koszem.
•    Urządzenie dozymetryczne „Andromeda” do wykrywania promieniowania radioaktywnego – pulpit sygnałowo – pomiarowy typu DPS 68 zainstalowany był w sterówce.

Wyposażenie radionawigacji, elektronawigacji i radiokomunikacji:
•    Radionamiernik cyfrowy ARC-1402,
•    Żyrokompas Giria-MK
•    Kompas magnetyczny UKPM-10M,
•    Echosonda pionowa SP-4301,
•    Radiostacja R-617, w późniejszym okresie zastąpione radiostacją RR-3907,
•    Radiostacja R-619-1,
•    Radiotelefon UKF FM-309/K
•    System telefonów SPU-7 z aparatami abonenckimi i hełmofonami,

Odznaki i emblematy 16 dKZOP i KPW Kołobrzeg:
Pierwsze marynarskie naszywki dostali w listopadzie 1995 roku marynarze z Grupy Ratownictwa przy KPW Kołobrzeg. Znak ten wykonany sitodrukiem w firmie STOR z Lęborka zatwierdził dowódca grupy kpt. Stanisław Muszyński. Szybko trafiły na marynarskie mundury i pojazdy. Kilka lat później z inicjatywy por. Artura Wasiewskiego wyprodukowano w firmie HAKO naszywki haftowane. Obydwa wzory były noszone do rozwiązania jednostki. W październiku 1997 roku emblematy otrzymali marynarze z ORP „Zbyszko” i ORP „Maćko”, a w grudniu tego roku załoga z holownika „H-9”. Pierwsze sitodrukowe emblematy 16 dKZOP również drukowano w firmie STOR, a pojawiły się na początku 1997r. Wzór zatwierdził dowódca jednostki kmdr ppor. Bogusław Tchórzewski.
W październiku 1998 roku KPW Kołobrzeg również doczekała się własnej naszywki. Emblematy KZOP wykonane były z czarnego matowego nubuku o średnicy 72mm. Na nim wykonano metodą sitodrukową nadruk sylwetki okrętu na biało-czerwonym proporcu  z żółtą nazwą jednostki oraz żółtym napisem Marynarka Wojenna na okręgu.
Emblematy okrętów ratowniczych , holownika i barki paliwowej podobnie wykonano z tą różnicą, że sylwetka okrętu jest na niebieskim tle z banderą w lewym górnym rogu. Emblematy te stanowiły wyróżnik członka załogi danej jednostki czy okrętu. Cieszyły się sporym zainteresowaniem marynarzy jako widoczny znak służby na konkretnej jednostce pływającej. Im mniejsza jednostka, z mniejszą ilością załogi tym taka odznaka cenniejsza. Z chęcią je zabierano po skończonej służbie w Marynarce Wojennej.
Niestety, w połowie 1999 roku postanowiono ujednolicić naszywki w Marynarce Wojennej i zastąpiono je jednym zwykłym typem „Marynarka Wojenna” z kotwicą. Ale gdzieniegdzie można było spotkać noszone obydwa wzory (6)…

Tomasz Łowkiewicz

Serdeczne podziękowania dla p. Stanisława Domke, ostatniego dowódcy „KZOP-174”, za pomoc i uwagi przy pisaniu tekstu.

Przypisy:
1. Określeniem: czas „W” nazywamy czas wojny.
2. Morze Statki i Okręty 05/2010; J.Cieślak, T.Grotnik; 8 Flotylla Obrony Wybrzeża; str. 13.
3. Przegląd Morski 04/2005; Piotr Andrzejewski; Początki MW na Pomorzu Zachodnim; str. 13.
4. Tamże str. 13.
5. Morze Statki i Okręty, 3/2010; Kronika PMW, str. 23.
6. Zeszyty Naukowe AM Szczecin, G. Ciechanowski, Nieznana historia oznak Marynarki Wojennej.

Bibliografia:
Jarosław Cieślak, Polska Marynarka Wojenna 1995, wyd. Lampart & Belllona, W-wa 1995;
Kmdr ppor. mgr. Piotr Andrzejewski, Początki Marynarki Wojennej na Pomorzu Zachodnim, Przegląd Morski 04/2005;
Przemysław Gurgurewicz, W pościgu za OP cz.1, Bandera 10/2006 str.24
Przemysław Gurgurewicz, W pościgu za OP cz.2, Bandera 11/2006 str.24
Przemysław Gurgurewicz, W pościgu za OP cz.3, Bandera 12/2006 str.24
Grzegorz Ciechanowski, Nieznana historia oznak Marynarki Wojennej, Zeszyty Naukowe Akademia Morska Szczecin, 19/2009, str. 24–34
Jarosław Cieślak, Tomasz Grotnik, 8 Flotylla Obrony Wybrzeża – 45 lat historii w skrócie, Morze Statki i Okręty 05/2010, str. 12-15;
Stanisław Biela, Kutry pościgowe projektu 918, Morze Statki i Okręty 11-12/2017,  str. 48-59;

Źródła internetowe:
Opuszczenie bandery na ścigaczach
https://twierdzakolobrzeg.pl/informacje/372-opuszczenie-bandery-na-%C5%9Bcigaczach – dostęp 23.03.2020 r.
Historia 16 dKZOP
http://archiwum.mw.wp.mil.pl/mw.mil.pl/index6dce.html?vhost=www&akcja=news&id=17590&limes= - dostęp 23.03.2020 r.