Portal internetowy poświęcony historii Twierdzy Kołobrzeg jest kontynuatorem strony internetowej „festungkolberg.prv.pl” autorstwa Tomasza Łowkiewicza i Łukasza Domagały z 2002 roku. Twierdzakolobrzeg.pl to projekt Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Kołobrzegu, zrealizowany dzięki grantowi finansowemu Urzędu Miasta Kołobrzeg. Obecnie, kontynuuje go Fundacja Historia Kołobrzegu.

W tym miejscu warto wskazać, że nasz dotychczasowy dorobek to tylko wstęp do historii Twierdzy Kołobrzeg. O Twierdzy Kołobrzeg, wbrew powszechnemu przekonaniu, wiemy bardzo niewiele i to przy niezwykle bogatych archiwach niemieckich. Książka H. Kroczyńskiego „Twierdza Kołobrzeg” tylko w niewielkim stopniu omawia problematykę samej twierdzy, skupiając się na działaniach wojennych. Zarzut ten stawia m.in. Grzegorz Podruczny, ale to opinia słuszna. Brakuje krytycznej analizy literatury i opracowania w zakresie budowy, przebudowy i likwidacji fortyfikacji twierdzy nad Parsętą. Temat ten w dostępnej polskiej literaturze jest traktowany wręcz marginalnie (choć ostatnio Podruczny to nieco zmienił), a przecież Kołobrzeg był twierdzą przez ponad 200 lat, wojsko zdominowało krajobraz miejski, a wreszcie zahamowało rozwój miasta na ponad dwa stulecia.

Zresztą, same opracowania walk o Kołobrzeg, pomimo literatury pruskiej i niemieckiej, również są skromne. Brakuje dobrze skrojonego i krytycznego opracowania do wojny trzydziestoletniej i siedmioletniej, a i to dotyczące Polaków w 1807 roku pod Kołobrzegiem można by nieco rozszerzyć. Jednym słowem, pole do popisu jest ogromne. Powodów do tego jest kilka, także bezkrytyczne powtarzanie kołobrzeskiego mitu o niezdobytej twierdzy, genialnym dowódcy twierdzy i bohaterskim burmistrzu.

Innym problemem są publikacje, w których na przykład H. Kroczyński przewraca jedne kategoryczne twierdzenia, stosując inne, nawet w ujęciu hipotezy. Na przykład okoliczności odwołania komendanta twierdzy – pułkownika Loucadou i zastąpienia go majorem von Gneisenau. W literaturze bezsprzecznie przyjęto, że powodem zmiany komendanta był jego konflikt z Nettelbeckiem (szerzej na ten temat pisaliśmy w jednym z artykułów - zobacz). Kilka lat temu, Kroczyński zdanie zmienił i uważa, że prawdopodobnie przyczyny były polityczne, bo Loucadou był Francuzem, a zabiegający o lądowanie angielskiego korpusu ekspedycyjnego w Kołobrzegu Fryderyk Wilhelm III miał wychodzić z założenia, że Gneisenau, jako były oficer angielski, będzie dla Anglików do przyjęcia. Nie zgadzam się z tą hipotezą postawioną w taki sposób. Zapewne rozwinę tę kwestię w przyszłości, ale pomijając już fakt, że wprowadzenie do twierdzy Gneisenaua skończyło się ostatecznie utratą portu, co i tak jest bez znaczenia wobec zawieszenia broni w Tylży, która to wieść o tym dotarła do twierdzy 2 lipca 1807 roku, to odwołanie Lucadou i jego awans na generała-majora 29 kwietnia 1807 roku musiałoby być również przyczyną sytuacji w samym Kołobrzegu. Loucadou odmówił poddania twierdzy w 1806 roku i tylko lekceważeniu Kołobrzegu przez Napoleona oraz zmiennym wypadkom na Pomorzu, blokada twierdzy, a potem jej oblężenie trwały tak długo. Desant angielski Gneisenaua jest opisany w literaturze przedmiotu, jednakże zmiany komendanta twierdzy należy doszukiwać się moim zdaniem w wielu czynnikach, a nie w jednym. Co więcej, brak jednoznacznego źródła w tej kwestii uniemożliwia ocenę faktów, a działanie zgodnie z zasadami naukowymi powoduje, że mamy wiele niejednoznacznych przesłanek: konflikt w Kołobrzegu, podejrzenia o zdradę, francuskie pochodzenie komendanta, donosy, a z drugiej strony wiosenne odgrzanie konfliktu na Pomorzu, szukanie przychylności Anglików zaopatrujących twierdzę (choć nie tylko ich), słabe zdolności przywódcze i wojskowe króla pruskiego, etc. Powyższe można jeszcze dzielić na różne dodatkowe elementy – nie brakuje ich w literaturze.

Generalnie, w zakresie roku 1807 nie mamy ani jednej, pełnej i w miarę szczegółowej pozycji omawiającej oblężenie Kołobrzegu. Znamy dość szeroko ujęcie pruskie i polskie. Brakuje ujęcia z punktu widzenia oddziałów francuskich i włoskich – mówię tu o polskiej literaturze, gdyż zagraniczne pozycje istnieją i mają sporo kurzu na grzbiecie, ale także działalności Anglików i Szwedów na morzu. Dopiero takie krytyczne opracowanie pozwoliłoby na zdmuchnięcie pruskiego mitu, a szanownym czytelnikom na zrozumienie pobocznego wątku wydarzeń IV koalicji antyfrancuskiej, jakim jest Twierdza Kołobrzeg.

W 2015 roku roku minie 70 lat od zakończenia walk o Kołobrzeg w marcu 1945 roku. My tymczasem, z naukowego punktu widzenia, spoglądając na różne publikacje, felietony czy konferencje, wypatrujemy jakiejś syntezy, nawet polsko-niemieckiej, która pozwoliłaby na nowo spojrzeć na to, co działo się tuż przed marcem i w samym marcu 1945 roku w Kołobrzegu i okolicy. I dotyczy to samego statusu twierdzy, poza tym, które ukazało się na obwieszczeniu pułkownika Fullriede w nocy z 3/4 marca 1945 roku. Stoimy na stanowisku, że te postulaty są jak najbardziej uzasadnione. Dość stwierdzić, że w numerze specjalnym 2/2014 „Techniki Wojskowej. Historia”, autor obszernego artykułu o walkach o miasto w 1945 roku jako źródło podaje Alojzego Srogę i jego dzieło „Na drodze stał Kołobrzeg” z 1980 roku. Dobrze, że ktoś o tych walkach pamiętał, szkoda, że nic nowego to do tematu nie wnosi, nie licząc błędnie przerobionych nazw terenowych na warunki współczesne. 34 lata po opublikowaniu monografii Srogi, zmieniło się wiele, zarówno w literaturze europejskiej, jak i szczególnie niemieckiej. Nam zaś brakuje krytycznej analizy źródeł i pozbawionego emocji oraz rewanżyzmu stron opisu tego, jak Polacy wyzwolili prastare miasto, a Niemcy, jak twierdzą, ocalili kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców przed sowieckimi bandytami. Kolejne mity do odczarowania.

Dlatego w wielu miejscach, nasze teksty mają charakter zbiorczego podsumowania, w oparciu o dostępną literaturę. W wybranych miejscach, na ile czas pozwala, dokonujemy poszerzonych analiz na wybrane wątki i tematy.

Autorzy tekstów i zdjęć:
Przemysław Dawid
Łukasz Domagała
Robert Dziemba
Przemysław Gryń
Tomasz Łowkiewicz

Opracowanie graficzne i informatyczne: Sławek Chałupniczak www.e-fast.pl

Na portalu wykorzystano materiały doktora Hieronima Kroczyńskiego z broszury opracowanej dla Urzędu Miasta Kołobrzeg, a także doktora Łukasz Gładysiaka, publikowane w „Głosie Koszalińskim”, a także materiały archiwalne z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.

Wszelkie inne teksty i zdjęcia, w przypadku cytatów lub zapożyczeń - źródło według stosownej metryki.

Autorzy składają serdeczne podziękowania Jerzemu Patanowi, za przychylność projektowi i udostępnienie zdjęć archiwalnych.

Kołobrzeg 2014


Stara strona festungkolberg.prv.pl