Twierdza Kołobrzeg

Szaniec Kościelny (Cmentarny)

Szaniec Kościelny (Cmentarny)

Szaniec Kościelny znajdował się przy kościele św. Mikołaja (w jego XVIII-wiecznej lokalizacji), przy ulicy Jagiellońskiej (dawna Kniewskiego), Zwycięzców i Pomorskiej. Nazywano go także cmentarnym, od znajdującego się przy kościele ewangelickiego cmentarza. 

Szaniec powstał podczas rozbudowy twierdzy w latach 1770-1774 jako duże, wieloboczne, kleszczowo-bastionowe dzieło obronne otaczające kościół, od strony miasta, podobnie jak Reduta Bagienna, zamknięte murem ceglany. Jego funkcją była obrona terenów prowadzących do portu, pomiędzy Fortem Ujście a Redutą Bagienną.

Prosperita parafii św. Mikołaja trwała do wojny siedmioletniej. Trzykrotne oblężenie twierdzy przez wojska rosyjskie przyniosło poważne zniszczenia dla tej świątyni. W październiku 1758 roku Rosjanie starali się zdobyć miasto. Od zachodu, baterię utworzono na cmentarzu przy kościele św. Mikołaja. Z armaty ostrzeliwano twierdzę. Załoga pruska nie pozostawała dłużna i ostrzelała teren wokół kościoła, w wyniku czego uszkodzona została wieża. Ponadto, Rosjanie splądrowali świątynię. Oblężenie zakończyło się dość szybko. Jak podają źródła niemieckie, teren baterii zniwelowano ze środków parafialnych. Przeprowadzono także prace porządkowe i naprawcze przy samym kościele, ale były one raczej ograniczone. Po raz drugi, Rosjanie oblegali Kołobrzeg w 1760 roku. Oblężenie zaczęło się w sierpniu. Gdy 9 września załoga utraciła Szaniec Ujście, a Rosjanie zdobyli port, komendant Twierdzy Kołobrzeg, płk von der Heyde, kazał spalić Przedmieście Ujście i Panewniki. Poważnie ucierpiał kościół św. Mikołaja, przy którym oblegający ustawili pierwszą baterię rażącą miasto. Trzecie rosyjskie oblężenie Kołobrzegu miało miejsce w 1761 roku i podczas bombardowania miasta znowu ucierpiał kościół św. Mikołaja. 

Oblężenie zakończyło się kapitulacją twierdzy i okupacją rosyjską. Do prac przy kościele św. Mikołaja przystąpiono dopiero w 1765 roku. Na początku rozebrano zrujnowaną wieżę. Dopiero w 1776 roku "odnowiono dzwonnicę". „Słońce, księżyc i gwiazdy rozmawiały bez przeszkód w kościele, deszcz wdzierał się do kościoła, a śnieg z góry przez deski rozbitej wieży” - tak opisywano stan tego kościoła w latach 80-tych XVIII wieku. Dzieła zniszczenia dokonały dwie burze: 14 i 19 marca 1768 roku. Potem nie było lepiej, gdyż król Fryderyk II podjął decyzję o zbudowaniu na terenie parafii nowej fortyfikacji. Na jej potrzeby trzeba było rozebrać budynek szkoły oraz przebudować cmentarz przykościelny. Władze były nieugięte. Powód był prosty: wyciągano wnioski z ostatniego oblężenia, w wyniku którego bardzo słabo bronione były tereny portowe. Uznano, że właśnie ten obszar będzie idealny do założenia jednej z kilku fortyfikacji polowych. Szaniec Kościelny, zwany także cmentarnym, powstał jako dzieło kleszczowo-bastionowe wokół kościoła św. Mikołaja. Była to fortyfikacja położona najbliżej Dzieła Rogowego Ujście. Kościół został zabezpieczony za środki parafialne, państwo pruskie w tym nie partycypowało. Nie mamy informacji na temat odbudowy samej świątyni, ale jakieś prace musiały zostać przeprowadzone, gdyż na gwaszu z XVIII wieku mamy uwiecznione wejście przez most na szaniec, a tam widoczny jest odbudowany kościół.

Kolejna wojna nadeszła dość szybko. W 1807 rozpoczęło się oblężenie twierdzy przez wojska napoleońskie. Zakończyło się ono dalszymi zniszczeniami kościoła, który nie nadawał się do użytku.

Po likwidacji twierdzy, lokalna społeczność dość długo dyskutowała na temat zagospodarowania niektórych miejsc w Kołobrzegu. Taka dyskusja objęła teren związany z Parkiem Cesarskim (dziś Park 18 Marca), ale również z terenem pod dawnym szańcu. Ostatecznie, powstał tam Viktoria Platz (obecnie bez nazwy).


Bateria przy kościele św. Mikołaja w okresie wojny siedmioletniej. Świątynia została podpisana jako "kościół rybacki".

Trzeci kościół św. Mikołaja wewnątrz Szańca Kościelnego z mostem prowadzącym przez fosę. Gwasz ze zbiorów Muzeum Patria Colbergiensis po 1774 roku. Źródło: Youtube Gminadygowo.pl.

Szaniec Kościelny - skrzyżowanie ul. Zwycięzców i Pomorskiej, 2013 r.
Szaniec Kościelny, widok od strony ul. Kniewskiego, 2013 r.


Szaniec Kościelny na planie inwentaryzacyjnym twierdzy z II polowy XIX wieku. © Geheimes Staatsarchiv Preuβischer Kulturbesitz.
GStA PK, XI. HA Karten, Kriegsministerium, Festungspläne, A 71237.

Administratorem danych osobowych jest Grupa Rekonstrukcji Historycznych Kołobrzeg z siedzibą w Kołobrzegu przy ul. Złotej 3/9 78-100 Kołobrzeg, z którym możesz skontaktować się osobiście pod numerem telefonu 512-583-918. Jednocześnie informujemy że zgodnie z rozporządzeniem o ochronie danych osobowych przysługuje ci prawo dostępu do swoich danych, możliwości ich poprawiania, żądania zaprzestania ich przetwarzania w zakresie wynikającym z obowiązującego prawa..

Copyright © 2015-2023 GRH Kołobrzeg, tel. 500 166 222. Wszelkie prawa zastrzeżone.